Cömert Uygar Erdem*
Orman yangınları sonrasında, yanan alanların akıbetine ait yürütülen tartışmalar bazen yangının kendisini art plana itebiliyor. Bilim etraflarından, orman siyasetlerinin kamuoyunda yanılgılı bir perspektiften tartışıldığı itirazları yükseliyor.
ORMANDA MADENCİLİK YAPILMASINA MÜSAADE VEREN YASALAR VAR ZATİ
Prof. Dr. Doğanay Tolunay’ın, “Ormanlık alanın turizme açılması için yangına muhtaçlık yok, aslında Turizm Teşvik Yasası buna müsaade veriyor. Güç ve Madencilik faaliyetleri için orman yangınına gereksinim yok, Orman Kanunu’nda bu faaliyetlere aslında müsaade veriliyor” uyarısı, yangına dair oluşan toplumsal hafızaya karşı çıkmıyor. Bilakis, yangınlarla ayyuka çıkan orman polemiklerinde, ormancılık siyasetlerinin istenildiği üzere tartışılamadığı hatırlatmasında bulunuyor.
Prof. Dr. Tolunay’ın uyarısı biraz da, husus gündeme geldiğinde, ormancılık siyasetinin berbat gidişini değiştirebilecek toplumsal ve siyasal atılımların gerektiği üzere yapılamadığı, sürecin ıskalandığı hakkında. Her sene tıpkı safsataların tartışmada başı çekmesi, felaketlerden geriye ufak kazanımların bile kalmamasına, her sene faciaların kötüleşerek yinelenmesine yol açıyor. Yani, kamusal baskı mevzuyu verimli tartıştıramadığı için, iktidarın orman siyasetlerine karşı yeteri kadar muhalefet edilemiyor. Dahası, bu biçim tartışmalar devir periyot iktidarın da işine gelebiliyor. Mevzuyu muhalefetin bilgisizliği üzerinden geçiştirebiliyor. O denli ki, süratlice “Yanan orman alanında tekrar orman yetiştirilir. Öteki bir faaliyete müsaade verilmez” kuralını içeren Anayasa’nın 169. Unsurunu hatırlatabiliyor. Tıpkı, “siyanürlü maden araması” kavramını kullanan kitlelere, “Maden ararken muhakkak siyanür kullanılmamakta” diyerek verdiği kestirme karşılıklarla mevzuyu teknik bilgi yetersizliğine hapsedip, tarım alanlarına, ırmaklara sızan siyanürü sumen altı etmesi üzere.
YANGINA DAİR TOPLUMSAL HAFIZA
Maalesef kimi makûs tecrübeler, yangınların bu coğrafyada bir işgal aracı olarak algılanmasına yol açtı. Birçok tarihi yapı, yangın sonrasında tekrar inşa edildi. Yıkımı konusunda ortaklaşılamayan, çoklu muris hengamesine neden olan mülkler de yakıldı. Sonuçta üzerinde daha fazla odalı ya da katlı binaların dikileceği, kendisi üzerindeki yapıdan daha bedelli arsa üzere ekonomik taraftan daha cazip olduğu argüman edilen menfaatler elde edilmeye çalışıldı. Yalnızca hane bazlı değil, sokak, mahalle, köy bazlı birçok yangını deneyimledi Anadolu halkları. O yüzden, oluşan algı bilmemezlikten çok unutamamaktan kaynaklı da diyebiliriz. Toplumsal belleğimiz yangını bu türlü kodlamış maalesef.
PARSELASYON VE MÜŞTEREKLER
Geçmişte yaşanan tecrübeler üzerinden, yanan alanların imara açılmaması tarafında yapılan ihtarlar büsbütün haksız olmadığı üzere topyekûn de etkisiz değil. Kamuoyunun bu taraftaki baskısı, yönetimin aymazlığını törpüleyebiliyor. Başka yandan, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) ve Maden Petrol İşleri Genel Müdürlüğü (MAPEG) üzere kurumların ruhsat alanları oluşturmaya yönelik parselleme çalışmaları devam ediyor. Parselleme çalışmaları, ormanlar üzere kamusal müşterekleri herkesin olmaktan çıkarıp, müracaat formu dolduran kişi ya da şahısların özel mülkiyetine tabi kılıyor. Anayasa yeterince, ormanlık alanın devredilmesi yasak olduğu için, firmaların muhakkak müddetlerle bu alanları kullanmasına müsaade veriliyor. Çitleme ile halkın ormana gitmesi çok rahat engellenebiliyor. Artvin Cerattepe’de halkın ormanın ileri alanlarına gitmelerini birinci vakitler kolluk vazifelileri engellemişti.
Ormanların bu kadar kolay dağıtılabilmesi, müştereklere yaklaşımımızdan kaynaklanıyor. Bir ağacın ömrü için harcadığımız enerjiyi, husus orman olunca tıpkı verimlilikle harcayamadığımız vakitler olabiliyor. Ormanlar herkesindir, her canlınındır. Bu alanların belli bir müddet birilerine tahsis edilmesi, bu alanlar üzerindeki hak sahipliğimizi engellemiyor. Doğal kaynakların tek sahibi olmak isteyenlerle yürüttüğümüz çaba de, aslında hepimize ilişkin olanın ellerimizden alınmasına karşı bir yansıdır. Meğer yerleşen algı, bu alanlar hiç kimsenin değilmiş üzere. Bu da doğal varlıklarla kurduğumuz bağın kodlarını sorgulamamızı gerektiriyor. Ormanları, oksijen kaynağımız, karbon yutak alanımız üzere yalnızca nimetlerinden faydalandığımız bir pozisyona oturttuğumuzda, ormanların idaresine dair siyasetler da bu pozisyon üzerinden ağırlaşarak, odunundan faydalandığımız bir ortam diyerek işin içinden çıkılabilir.
Güncel orman idare siyasetleri da bu algı üzerine ağırlaştırılmış vaziyette. O denli ki, orman köylüleri dahi ormanlara yabancılaştırılmış halde. Orman idare sürecinin dışına çıkarılan, orman muhafaza stratejisinde etkisizleştirilen orman köylüsü, şahit olduğu adapsız bölümleri şikâyet etmekte dahi tereddüt edebiliyor. Hal bu türlü olunca orman içi gençleştirme, ıslah, yangınla çaba işleri özel şirketler eliyle yürütülüyor. Orman yangınlarında, taşeronlar tarafından emeği sömürülmüş çalışanlar çalıştırılabiliyor. Orman köylüleri ise ya kentlere göç ediyor ya da geçimlerini sağlamak ismine orman içerisinde tarım yerleri yaratarak, orman bozulmalarının bir kesimi haline gelebiliyor. Bu noktada, bu alanlar imara açılmasın davetini, bize ilişkin olanı bırakmayız daveti olarak da kabul edebiliriz.
YANGININ SONRASINA YÖNELİK BİRTAKIM SORULAR
Evet, ormanlık alanlarda güç ve maden çalışmaları yapılabilmesine müsaade veren yasal düzenlemeler var. Her yıl, hatırı sayılır büyüklükte ormanlık alan güç ve maden firmalarına tahsis ediliyor.
Yine de yangının politik iktisadına ait şu soruları sorabilir miyiz?
- Yangında ziyan gören ağaçların ihaleyle kelepir fiyatlarla kestirilebilmesinin, ormanlık alanda madencilik yapmak isteyen şirketler tarafından, şikâyet ettikleri OGM hisselerinden, ağaç kesim maliyetlerinden kurtulmak istikametinden bir fırsat olarak görülmediğini garanti edebilir miyiz ?
- Yerleşim yerlerini dahi ruhsatlandıran İktidarın yangın konusundaki yavaş ve isteksiz atılımlarını, yangın sonrasında oluşan bu ortamın maden firmalarına yarattığı yatırım iklimi üzerinden okuyabilir miyiz?
- Yangınların kıymetli bir kısmı, ormanlık alanlardan geçen yüksek tansiyon sınırlarından kaynaklanıyor. Türkiye’de güç üretim tesislerini ulusal şebekelere bağlayan iletim çizgileri kamu tarafından yapılsa da şirketler tarafından finanse ediliyor. Bu iletim çizgilerinin kıymetli bir kısmı, yangına hassas ormanlar üzerinden geçiriliyor. Gerekli önlemler alınmadığı için yangına neden olan yüksek tansiyon sınırlarının sebebiyet olduğu yangınların, şirketleri yangın önlemleri kapsamında katlanmaları gereken maliyetlerden kurtarıp kurtarmadığını sorgulamayacak mıyız ?
Tüm mevzuyu buna odaklamak gerçek olmasa da yeniden de yanan alanların akıbetini sormak çok da haksız bir refleks değil. Örneğin, geçtiğimiz Haziran ayında Marmaris’te yanan alanların bir kısmı ruhsatlandırılmış maden alanı. Kimileri ihaleye açık. Kimilerinin ihaleleri yapılmış. Artık bu ormanlık alanlar yandı. Pekala bu alanların akıbeti ne olacak? O denli ya, şimdi orman vasfı kaldırılmamış alanlardan kelam ediyoruz. Anayasa’nın o çok hatırlatılan 169. Unsuru mucibince bu alanlar üzerinde, tekrar ormana kazandırma dışında öteki bir tasarrufta bulunulamaz. Dahası bu ormanlık alanlar hâlâ rastgele birinin özel mülkünde değil, hepimize ilişkin.
Şirketlerin ellerimizden aldığı müştereklerimizin, maliyetlerini de bize yüklediği bir ortamda, ciğerlerimiz yanıyor tabirinde olduğu üzere ormanları vücutlarımız üzerinden tanımlamanın ya da konumlandırmanın bir adım ötesine geçebilecek miyiz ? Pekala Anayasa 169. Unsuru yeterince tekrar ormana kazandırılacak ormanları yine sahiplenmeye ve müşterekleştirmeye istekli miyiz?
* Avukat