Kenan Başaran
Hayal meyal kış geceleri… Radyoda ‘kırdaski’ klamlar… Nefes almaksızın konuşurcasına… Dört kardeşin çoluk çocuklarıyla birlikte yaşadığı kalabalık bir dağ köyünün konutunda çıt çıkmadan kutsal bir metin dinlenircesine dinlenen klamlar… Üç-beş yaşlarındaki ben, anlamıyorum. Zazaca olsaydı hani…
Orası, Erivan Radyosu’ymuş… Çok sonra; büyüdüğümde öğrendim. Okumak üzere kentteki akrabaların yanına gönderilen ben, gurbette büyüdüm. Lakin üniversiteye kadar yaz tatillerinde köye gidiyor; köyle kent ortasında minibüs işleten babaya muavinlik yapıyorum. Ne vakit ‘bizim köyler’in sonuna giriyoruz, baba kasetçaların düğmesine basıp sesi köklüyor: Hayle hayle, dılo dılo…
Kürtçeye bizim oralarda Kırdaski derler. O da Zazaki de yıllarca yasaklı kaldı. Yasaklı vakitlerde ya işte o uzaklardaki diğer ülkelerin radyolarından dinlendi ya da ‘çekme kaset’lerden… Yasak, her şeyi zaten politize eder. ‘Öteki dil’de okunmuş bir oyun havasını dahi politik bir örtüye büründürür; söyleyeni de dinleyeni de… Sırrı Süreyya Önder’in Beynelminel sinemasındaki o ‘sessiz lorke’ sahnesi bu kaygının en uygun anlatıldığı bir şahika sahnedir.
‘ADINDA ‘KOMA’ GEÇEN GRUPLAR’
Sonra bir gün bir siyasetçi, “Kürtçe müzik serbest” dedi ve ne gariptir ki kıyamet kopmadı! Çoktan olması gereken olmuştu; bir lütuf üzere sunulsa da. Olan bize oldu bir günde apolitikleştik (!) Yasağın kalkmasıyla Kürtçe müzik üretimi artsa da birinci heyecanların sönmesiyle satışlarda gözle görülür düşüşler oldu. Başka yandan Kürtçe müzikle uğraşan gençler artmaya başladı. İçinde ‘Koma’ geçen birçok küme kuruldu… Uzatmayalım, iş televizyonda İbrahim Tatlıses ve Hülya Avşar’ın Kürtçe söylemesine kadar uzandı. Devlet de koroya TRT Kurdi ile katıldı.
Yasağın olmadığı Avrupa’da yaşayan müzisyenlerden kimileri klâsik kalıpları kırmıştı. Ciwan Haco, öncülerdendi. Ve o, Şivan Perwer’in İbrahim Tatlıses ile Megri Megri’yi söylemesinden evvel Türkiye’ye gelecek ve Hülya Avşar ile Esmer’i okuyacaktı televizyonda!
Hasılı, bir yanda klasik, öteki yanda elektroniğinden jazz-blues’a kadar çok farklı formlarda albümler çıkıyordu Kürtçede; politik ve apolitik. Son periyotlarda köklere bir yönelim de var. Dengbejler de daha görünür ve değerleri bilinir oldu.
HER DAİM ‘SOLD OUT’
Bu söylediklerimin tamamının bir yansıması güya; Aynur Doğan. Müzikal seyahatine iki Türkçe albümle başlayıp, akabinde tartıyla Kürtçe söyleyerek devam etti ve de dünya çapında bir şöhrete kavuştu. Avrupa’dan Amerika’ya kadar, her daim günler öncesinden ‘sold out’ olan turnelere imza attı ve atmayı da sürdürüyor.
Birinci çalışması ‘Ateş Yanmayınca’ şimdi yolunu bulamamış genç bir müzisyenin amatörlüklerini kötü halde taşır. Seyir albümünde daha özgüvenli olsa da bugün geldiği noktaya nazaran bu da amatör kalır. Ki kendisi de resmi internet sitesinde bu iki çalışmasına yer vermez.
O temel miladını 2004’teki ‘Keçe Kurdan’ albümüyle başlatır. Kalan Müzik ile yeni baştan bir seyahat kurgulanır. Ve o artık yalnızca ‘Aynur’dur. Aynur Doğan, o birinci iki albümüyle müziğin tozlu raflarında kalır!
Soyadıyla birlikte eski müzikal anlayışını da bırakır. Gerçek manada profesyonel bir meslek inşasına koyulur. Orkestrasından, sahnedeki giysi kuşam ve duruşuna kadar tam bir ‘star’ konumlandırması yapar Kalan Müzik’in sahibi Hasan Saltık. Her albümde gelişerek ve yeni yeni deneyler yapılarak –Misal Hevra albümü Flamenko esintileri içerir- üstüne koya koya yol kat edilir.
Daha öncesine de bir çentik atmalı: Yavuz Turgul’un 2005 imali Gönül Yarası sinemasında okuduğu ‘Dar Hejiroke’ ile ‘tüm Türkiye’nin gönlünü kazanır! Genelleşmek memlekette bir yanıyla da kısıtlanmadır, kendine ilişkin kelamı söyleme manasında.
‘HER MAHALLE’DEN BİNLERCE İZLEYİCİ
Türkiye’ye Erovizyon birinciliği getirerek bir travmayı bitiren(!) Sertap Erener ile 2010’de birebir sahneyi paylaşır. Demir Demirkan’ın “Biriz” projesidir bu. Sertap Erener-Ayşenur Kolivar-Aynur birlikte Kürtçe ‘Dew Dew’ türküsünü okur.
Aynur için 2004’ten itibaren sahne tüm dünyadır ve bu da 2021 yılında Milletlerarası Dünya Müzik Fuarı’nın verdiği Womex ödülüyle taçlanır. Mükafatın verilme münasebetinde şu vurgu da vardır: “Kürt ve Alevi kültürünün korunmasına yönelik çalışmaları, siyasi baskı karşısında sanatıyla gösterdiği sağlam duruş ve sanatkarlar için örnek teşkil etmesi…”
Evrenselleşen seyahati sahnesinde de beden buluyor. Harbiye Açık Hava konserinde ardında yer alan orkestrası çok kültürlülüğün resmiydi: Piyanoda Azeri, saksafonda Fransız, kontrabasta Kanadalı, davulda Yeni Zelandalı, klarnette Erzincanlı bir sanatçı.
Ben de yıllar sonra Aynur konseriyle, Açık Hava’ya gidiyorum. Her yerin olduğu üzere, Açık Hava’nın da etrafı yeni inşaatlarla değişmiş. Neyse ki tiyatro şimdi yerinde duruyor! Kimse itiraf etmese de huzursuz bir hava var. Toplumsal medyadaki ayrımcıların yarattığı tansiyonun tedirginliği. Son ana kadar konserin iptal edilebileceği niyetinden de bakiye bir tasa. Yeniden de kulak verdiğim birtakım sohbetlerde Aynur’u dinleyecek olmanın heyecanına da şahit oluyorum. Genç yüklü bir kitle. Giysi kuşamın bir belirteç olduğu ülkemizi düşünürsek, her ‘mahalle’den binlerce dinleyici…
21.00’deki konser, 20 dakika kadar geç başlıyor. Olsun, tıpkı gece oynanan koca Şampiyonlar Ligi finali de 35 dakika gecikiyor! Ve beklenen an geliyor. Aynur ağır alkışlarla sahneye çıkıyor. Doğu ve Güneydoğu’da bayanların bilhassa düğünlerde giydiği simli, yaldızlı ve altın sarısı yüklü stilize edilmiş bir kostümle… Sahne ardı da bu kostümünün adeta uzantısı tonlar içeren dev bir perdeyle tamamlanmış. Kürtçe ve Türkçe selamın peşi sıra gelen klamlar… Çoğunluğu Kürtçe, ikisi Zazaca ve bir de Türkçe …
18 yıl evvel çizdiği yeni müzikal seyahatindeki tüm değişimini sergiliyor Aynur. Sesinde de sazında da… Sesinin sahibi olmuş. Çok geniş aralıklarda; en tizden en pese su üzere akıp duruyor. Kâhi Diyarbakırlı bir dengbej oluyor, kâhi New Orleans’tan bir jazzcı. Doğaçlamalarda adeta tüm lisanların ötesine geçiyor. İçimden ‘Hiçbir şeyce’ diyorum buna. Gelenekselci tenkitlere karşın özgürce yorumluyor. Ki Harbiye Açık’daki binlerce kişi de en çok onun bu yerele evrenseli kattığı anlarda coşup alkışı sınırsızlaştırmaya çalışıyor.
Öncesinde hissettiğim o tansiyonlu hava, Açık Hava’nın kapılarından içeri taşınmıyor. Yasakçı toplumsal medya fenomenlerine ne sahne ne tribünler yenik düşüyor. Yalnızca müziğin lisanı konuşuyor. Atılan tek slogan şu oluyor: “Jin, jiyan, azadi”… Yani, “Kadın, ömür, özgürlük”. Hangi kesitten olursa olsun bu topraklarda tüm bayanların talebi de bu değil mi…
İKİ HEMŞERİ
‘Barış Süreci’ rüzgârlarının estiği devirde yurtdışında verilmiş bir konserden dolayı Aynur’u terörize etmeye çalışanlar, akla üzücü halde Ahmet Kaya’ya yaşatılanları; onu manşetlerden vurup sonra da mezarına gül bırakanları getirdi… O gün ‘Tanrı yazar’lar vardı, bugün de üç yüz-beş yüz bin takipçiye ulaşınca kendini kelam sahibi postmodern peygamber sananlar var. Arkeolojik hafriyatlar yapıp attıkları postlarla ‘fetva’ vermeye kalkışıyorlar. Ne yazık ki bu her kaba nazaran biçim alan ve ismine ‘fenomen’ denilen sanal karakterlere, en büyük dayanağı de ‘taktiksel siyaset’ güç veriyor. Onların ‘etkileşim’inden korkup açıkça birlikteliği savunamayan siyaset dilerim ki gerçek hayatın etkileşimini de gözetir. Çünkü, 28 Mayıs 2022’de Harbiye Açık Hava Tiyatrosu’nda sanal fenomenler değil, gerçek hayatın fenomeni son kelamı söyledi…
5 bin kişi Harbiye Açık’ta 2022 Türkiye’sinde bu topraklardan çıkıp dünyaca tanınır hale gelmiş bir sanatkarını yasaklanmadan dinleyebildiği için memnun oldu! Benimse konser boyunca gözlerim iki hemşeri sanatkara takılıyor: Biri sahnedeki Dersimli Aynur Doğan, başkası sahnenin yan duvarında asılı afişteki Tuncelili Yıldız Tilbe…