Michelle Starr
Yeni keşfedilen, ‘Süper Dünyalar’ ismiyle bilinen ve Dünya’dan daha büyük fakat bir buz devinden daha küçük boyutlara sahip olan iki ötegezegen, bizden sırf 33 ışık yılı uzaklıkta bulunan ‘HD 260655’ isimli serin bir kırmızı cüce yıldızın yörüngesinde dönüyor. Mevcut hayat anlayışımız hesaba katıldığında gezegenlerin yaşama elverişli olması mümkün görünmese de, konut sahibi yıldız ve ötegezegenleri Dünya’ya en yakın durumdaki çok-gezegenli sistemler ortasında bulunuyor.
Bu durum, kelam konusu sistemi, ötegezegenlerin nelerden meydana geldiğini anlamaya çalışma ve atmosferlerini kıymetlendirme hedefini güden müşahede araştırmaları için kusursuz bir maksat haline getiriyor; bu, iki gezegen de hayatı barındırmıyor olsa bile, gezegen dışı ömrü aramamıza yardımcı olacak bir uğraş.
ARAŞTIRMAK İÇİN GERÇEK ADAYLAR
Massachusettes Teknoloji Enstitüsü’ne (MIT) bağlı Kavli Astrofizik ve Uzay Araştırmaları Enstitüsü’nden astronom Michelle Kunimoto, “Bu sistemdeki her iki gezegenin de yıldızlarının parlaklığı sebebiyle atmosferik çalışmalar yürütmek için en gerçek amaçlar ortasında olduğu düşünülüyor” diyor: “Bu gezegenlerin etrafında uçucu, varlıklı içeriğe sahip bir atmosfer mevcut mu? Ve su ya da karbon bazlı cinslere ait belirtiler var mı? Bu gezegenler, bu tıp keşifler için harika test alanlarıdır.”
Bugüne dek Samanyolu’nda 5 binin üzerinde ötegezegenin varlığı teyit edildi ve astrobiyologlar Dünya, Venüs ve Mars üzere karasal ya da kayalık gezegenleri bulmakla çok yakından ilgileniyorlar. Yaşama konut sahipliği yaptığı bilinen sırf bir gezegenin -yani Dünya’nın- örneklem büyüklüğüne sahip olduğumuz için, boyut ve bileşim açısından Dünya’ya benzeyen gezegenler bulmak, galaksinin öbür yerlerinde süren ömür arayışındaki en önemli kriterlerden biri.
Ne var ki kayalık ötegezegenler, boyut hem de kütle bağlamında görece daha küçükler ve bu durum saptanmalarını zorlaştırıyor; şu ana dek üzerinde ölçüm yapabildiğimiz ötegezegenlerin büyük kısmı ‘dev’ kategorisine girme eğilimi gösteriyor. Kayalık dünyalar -ve daha da güzeli, yakınımızda bulunan kayalık dünyalar- en çok arananlar ortasında bulunuyor.
‘GEÇİŞ YÖNTEMİ’ SAYESİNDE KEŞFEDİLDİLER
‘HD 260655’ yörüngesindeki ‘HD 260655 b’ ve ‘HD 260655 c’ diye isimlendirilen iki gezegen, yörüngelerini tamamlarken bizimle konut sahibi yıldızları ortasından geçiş yapmaları sayesinde keşfedildi. Bu ötegezegen geçişleri sebebiyle yıldız ışığında gerçekleşen küçük düşüşler, NASA’nın buna benzeri olayları kesin biçimde saptaması hedefiyle tasarlanan ötegezegen arama teleskopu TESS tarafından kaydedildi.
Kunimoto, bu geçişlerdeki ışık azalmalarını TESS bilgilerinde saptığında, bir sonraki basamak yıldızın daha eski araştırmalarda görünüp görünmediğine bakmaktı ve hakikaten de görünmüştü. Keck Teleskobu üzerinde bulunan (şu anda ANDES ismiyle da bilinen) Yüksek Çözünürlüklü Echelle Spektrometresi, 1998’e kadar geriye giden kamuya açık datalara sahipti. Bir başka spektrometre olan İspanya’daki Calar Alto Gözlemevi’ndeki CARMENES de tıpkı yıldızı kayıt altına almıştı.
Bu imkânlar, ötegezegen bilimi açısından büyük bir fark yaratıyor; zira spektrografik bilgiler, bir yıldızın bulunduğu yerde hareket edip etmediğini ortaya çıkarabiliyor. Kunimoto, “Bir yıldızın yörüngesinde dönen her gezegenin, yıldızı üzerinde küçük bir kütleçekimsel tesiri olur” diyor: “Bizim aradığımız şey, gezegen kütlesine sahip bir gök cisminin yıldızı kendine gerçek çektiğini gösterebilecek hafif bir yalpalama hareketi.”
Ekip, TESS bilgilerinin yanı sıra HIRES ve CARMENES’ten toplanan datalar sayesinde iki ötegezegenin HD 260655’in yörüngesinde döndüğünü teyit edebildi. Buna ek olarak, her iki bilgi kümesi aracılığıyla iki ötegezegenin kapsamlı bir profilini oluşturabildi.
YAŞAMA ELVERİŞLİ BÖLGEDE BULUNMUYORLAR
Gezegenlerin geçiş dataları, yıldızlarından ne kadar ışığın engellendiğine bağlı biçimde fizikî bir boyut sunar; ve spektral datalar yıldızın ne kadar hareket ettiğine bağlı biçimde ötegezegenin büyüklüğünü ortaya koyar. Her iki bilgi kümesi de ötegezegenin yörüngesini hesaplamak doğrultusunda kullanılabilir.
İçteki ötegezegen olan HD 260655 b, Dünya’nın yaklaşık 1.2 katı büyüklüğe ve Dünya’nın kütlesinin iki katı kütleye sahip ve her 2.8 günde bir yıldızın etrafındaki tipini tamamlıyor. Dıştaki gezegen olan HD 260655 c, Dünya’nın kütlesinin 1,5 katı büyüklüğe ve üç katı kütleye sahip ve 5.7 günlük bir yörüngede dönüşünü tamamlıyor. Bu boyut ve kütlelere ulaşan yoğunlukları, bu iki ötegezegenin kayalık dünyalar olma ihtimalinin yüksek olduğunu gösteriyor.
Maalesef, yıldız Güneş’ten daha serin ve sönük olmasına rağmen, gezegenlerin HD 260655’e olan aralığı, onların bildiğimiz tipten ömür için çok sıcak olduğu manasına geliyor. HD 260655 b, ortalama 435 santigrat derece ve HD 260655 c ise daha düşük lakin tekrar de kavurucu seviyedeki 284 santigrat derece ısıya sahip gezegenler. Kunimoto, “Bu ısı aralığının yaşama elverişli bölgenin dışında olduğunu, gezegen yüzeyinde sıvı suyun var olması için çok derecede sıcak olduğunu düşünüyoruz” diyor.
İLGİ ALIMLI ATMOSFERLERE SAHİP OLABİLİRLER
Diğer yandan, her iki ötegezegen de, gayeleri ortasında ötegezegen atmosferlerini incelemeyi de bulunduran, Dünya yörüngesinde yeni konuşlandırılmış durumdaki James Webb Uzay Teleskobu’nun yapacağı araştırmalara uygun olması gereken atmosferler barındırıyor olabilir.
Bunlara ek olarak, şimdi keşfetmediğimiz yıldızın yörüngesinde dönen daha fazla ötegezegen bile mevcut olabilir.
MIT’ye bağlı Kavli Astrofizik ve Uzay Araştırmaları Enstitüsü’nde vazifeli astrofizikçi Avi Shporer, “Özellikle de buna misal küçük yıldızların etrafında beş ya da altı gezegene mesken sahipliği yapan epey çok-gezegenli sistem mevcut” diye belirtiyor: “Umarım bunlardan daha fazlasını buluruz ve biri de yaşanabilir bölgede olur. Bu, optimist bir fikir.”
Araştırmacılar ulaştıkları bulguları Amerikan Astronomi Derneği’nin 240. toplantısında bilim dünyasıyla paylaştı.
Yazının özgünü Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)