Keith Cooper
Samanyolu galaksimizin uzay otobanlarında gezinen başıboş bir kara delik kütlesiyle ilgili bir varsayıma travesti nazaran şimdi bulunan en küçük kara delik olabilir
ABD nin Maryland eyaletinde bulunan Baltimore kentindeki Uzay Teleskopu Bilim Enstitüsü nden Kailash Sahu öncülüğündeki gökbilimciler bu yılın başlarında bilinen birinci yıldız travestileri kütleli yalnız kara deliği keşfettiklerini açıkladılar
KÜTLEÇEKİMSEL MERCEKLEME SAYESİNDE KEŞFEDİLDİ
Kara delik bize 5 bin ışıkyılı aralıkta ve kütleçekiminin 19 bin ışıkyılı uzaklıktaki bir art plan yıldızının ışığını büyüten kütleçekimsel travestiler mercek üzere davranma gücü sayesinde keşfedildi Birinci olarak çoğunlukla Şili deki Las Campanas Gözlemevi ni kullanan Polonya liderliğindeki Optik Yerçekimsel Mercekleme Deneyi OGLE ve Yeni Zelanda da bulunan Mount John Üniversitesi Gözlemevi ndeki Astrofizikte Mikrolensleme Kütleçekimsel Mercekleme Müşahedeleri MOA projesinin dahil olduğu iki yer tabanlı araştırma aracılığıyla tespit edildi
Sahu nun araştırma grubu keşfi izlemek emeliyle Hubble Uzay Teleskobu nu kullandı ve kütleçekimsel mercekleme derecesi kara deliğin sahip olduğu kütlenin Güneş in kütlesinden yaklaşık 7 1 kat daha büyük olduğu sonucuna ulaşmalarını sağladı
Buna rağmen ikinci bir grup artık farklı bir kütle hesaplamasıyla gündeme geldi Berkeley de bulunan California Üniversitesi nden Casey Lam öncülüğündeki takım gök cisminin Güneş in kütlesinin 1 6 ilâ 4 4 katı ortasında bir kütleye sahip olduğu sonucuna ulaştı Şayet bu sonuç doğruysa bunun ilgi alımlı sonuçları olabilir
Yıldız kütleli kara delikler Güneş ten 20 kat daha büyük kütlelere sahip olan yıldızların süpernovalarından ortaya çıkar Bununla birlikte 8 ilâ 20 Güneş kütlesine sahip olan yıldızlar süpernovaya dönüştüğünde kara delikten çok bir nötron yıldızı yaratırlar
TÜRÜNÜN BİRİNCİ ÖRNEĞİ
Teorik olarak nötron yıldızları yaklaşık 2 3 Güneş kütlesine kadar kütleye sahip olabilirler İkili sistemlerde saptanabilen yıldız kütleli kara delikler üzerinde yapılan müşahedeler en büyük nötron yıldızları ile en düşük kütleli kara delikler ortasında bir boşluk bırakarak 5 Güneş kütlesinden daha azına sahip hiçbir şeyi saptayamadı
Şayet kara delik Lam in belirttiği kütle aralığının üst sonundaysa bu boşluğu doldurmaya yardımcı olabilir Bu kütle boşluğuna denk düşen gök cisimlerini içeren birkaç kütleçekimi dalgası adayı da tespit edildi
Lam bir NASA açıklamasında Bu şey her ne ise galakside öbür bir yıldızın refakati olmaksızın gezindiği keşfedilen birinci karanlık yıldız kalıntısıdır dedi
Hubble Uzay Teleskobu nun çektiği kompozit bir imaj ise ön tarafta sürüklenen bir ön plan kara deliğinin bir yıldızın parlaklığında neden olduğu değişimi gözler önüne seriyor Art plandaki yıldızın dikkat cazibeli biçimde parlaması kütleçekimsel mercekleme tesirinden kaynaklanıyor
Güneş in kütlesinin 20 katı kütleye sahip olan yıldızlar Samanyolu ndaki bütün yıldızların yüzde 0 1 ini oluştursalar da Samanyolu nda pek çok tahminen 100 ilâ 200 milyar yıldız var ve Samanyolu yaklaşık 13 milyar yıl çok eski olduğu için şu anda galaksimizde 100 milyon ya da daha fazla yıldız kütleli kara delik mevcut olmalı
BİRKAÇ BİN TANE DAHA OLDUĞU DÜŞÜNÜLÜYOR
Bunların büyük kısmı ikili yıldız sistemlerinde bulunur bu sistemlerdeki mevcudiyetleri eşlik eden yıldız üzerinde yarattıkları kütleçekimsel tesirlerinden ve komşularından unsur toplamalarından ötürü besbellidir Ek olarak bunlardan biri Büyük Macellan Bulutsusu ndaki bir yıldız kümesi olan NGC 1850 nin içinde keşfedildi Öte yandan başkaları yıldızlar ortasında dolaşacak ve bir art plan yıldızı ile baht yapıtı bir hizalanma onları bir kütleçekimsel mercek oluşturarak tespit etmemizi sağlayana dek fark edilmeden gezinmeye devam edecek
Bu keşif buzdağının sadece görünen kısmı NASA nın 2027 yılında kullanıma sokması planlanan Nancy Grace Roman Uzay Teleskobu nun Samanyolu ndaki engin bölgeleri inceleyerek pek birden fazla kara delik olabilecek birkaç bin kütleçekimsel mercekleme olayını tespit etmesi bekleniyor
Kaynak Space
Çeviren Tarkan Tufan