Gizem Üstündağ
Prömiyerini Cannes Sinema Festivali’nin Direktörlerin On Beş Günü kısmında yapan “Ayrı Dünyalar”, gazeteci-yazar Florence Aubenas’ın ‘Le Quai de Ouistreham’ isimli araştırma kitabından uyarlanan, direktör koltuğuna Emmanuel Carrèr’in oturduğu, sınıfa ve etiğe dair çarpıcı bir sinema… Ocak 2022’de sinemalarda gösterime giren “Ayrı Dünyalar”ı şimdilerde çevrimiçi görüntü platformu MUBI’den izlemek mümkün.
“Ayrı Dünyalar”, sınıfsal sıkıntının aşılabilirliğine, “ötekine”, bir insanı anlayabilmenin sonsuz(!) sonlarına dair keskin sorular soruyor. Sinema, garantisiz ve kuvvetli koşullar altında çalışan paklık personellerinin dünyasına ışık tutarken, etik kimi açmazları da önümüze getiriyor: Kendimizi bir diğerinin yerine koymak için ne kadar ileri gidebiliriz?
Banliyödeki konutundan bir hışımla çıkan, otoban uzunluğu süratli adımlarla yürüyen ve kent merkezindeki kuruma dinmeyen öfkesiyle giren bir bayanla açılıyor sinema. Bayanın randevusu yoktur ama yetkili bireyle görüşmekte ısrar eder. Uğradığı haksızlık nedeniyle öfkesi ağırdır. Her şeyi, tüm evrakları yolu gereği teslim ettiği halde kurumca onaylanmayan bir şeyler vardır. Kurumun onaylamadığı ‘şeyler’ nedeniyle bayanın tüm toplumsal haklarının kaybetme mümkünlüğü vardır. Bayan için son derece hayati olan bu problem, yetkililer tarafından itinayla geçiştirilir. Bayanın öfkesi de, mağduriyeti de bir muhatap bulamaz. Ziyadesiyle aşina olan bu sahneyi; sistemin mağdur ettiğini, kibre gark olmuş bürokrasiyi nerede görsek tanırız…
Juliette Binoche’un hayat verdiği Marianne karakteri ile şaşkın ve meraklı gözlerle etrafına bakarken karşılaşıyoruz. Fransa’nın tanımadığı bir bölgesinde, bir kurumda kendisine pek de aşina olmayan işlere başvurmak ismine orada olduğunu anlıyoruz.
Marianne, aslında kendi alanında tanınmış bir müellif. Yazacağı kitabın konusu olan toplumsal adaletsizlik, alt sınıfların geçim kaygısı üzere sıkıntıları hayat pratiğinde deneyimlemek istiyor; kuvvetli koşullar altında, garantisiz çalışan emekçilerin ortasına katılıyor. Lakin uyarlamanın özgününe, sinemanın tanıtım metnine ve fragmanlarına çok da hakim değilsek gerçek kimliğini öğrenmemiz vakit alıyor. Marianne ile çaresizlik içinde iş arıyor, şiddetli şartlar altında verdiği çabaya üzülerek eşlik ediyoruz. Ancak Marianne’nin kimliğine dair bu gerçek ve sinemanın bir öbür sıkıntısı olan etik kıymetlerin varabileceği sonlar, sinema ilerledikçe şeffaflaşıyor.
Marianne’in paklık dalında iş bulmasıyla sinemanın ritmine kapılıyoruz. Şiddetli çalışma şartlarına, acımasız çalışma saatlerine, bir hayalet üzere görünmeyen varlıklarına, aşağılanmalarına, müşterinin her şartta “haklı oluşuna” şahit oluyoruz. Marianne yakından müşahede yapabilmek, kıssalarını derinleştirebilmek ismine yanındaki bireylerle diyalog kurmaya çalışsa da vakitle çalışma arkadaşlarının dünyalarına giriyor, sıkıntılarını paylaşıyor, acılarını görüyor, hislerini anlıyor… Hayatlarına bir halde dahil olarak tanıştığı bu beşerlerle giderek daha yakın bağlantılar kurmaya başlıyor.
Filmin açılış sahnesinde tanıştığımız, 3 çocuklu, paklık iş kolunun on güç alanı olan feribotta çalışarak ömrünü geçindirmeye çalışan, boş vakit nedir bilmeyen Christèle, Marianne’in kurduğu münasebetlerin ortasında daha farklı bir yerde konumlanıyor. Christele, Marianne’in adeta can yoldaşı oluyor. Lakin gerçeğin çok farklı olması ahlaki bir açmazı da önümüze getiriyor. Yalnızca mesleğini yaptığına ikna etmeye çalışıyor tahminen Marianne kendini, görünmeyenleri görünür kılacağına, seslerini duyurabileceğine dair ulvi bir gayesi üstlendiğini düşünüyor. Lakin bir mühlet sonra Paris’teki burjuva yaşantısına dönecek olan Marianne’in hayatlarında bir defa olsun durup deniz görünümünü seyretmemiş, 1.5 dakikada yastık, yorgan, çarşaf değiştirmesi gerekmiş, küçük bir trafik cezasını ödeyemediği için otomobilini satmak durumunda kalmış insanları üstelik onlardan-mış üzere yaparak anlayabilmesi ne derece mümkündür ya da mümkün müdür?
Aslında tek sorun, Marianne’nin etik ve ahlaki açıdan verdiği gayretten ibaret değil; Christèle’in sıkıntısında sonuna kadar haklı olması da değil. Asıl problem, keskin ayrımlarla önümüze getirilen sınıf farkı ve aşılamayışı tahminen de… Birebir yeri paylaşsalar da paklık çalışanlarını görmezden gelen, farklı bir dünyadan-mış üzere davranan feribot yolcuları ile ihtimamla tasvir edilen bir sınıf hikayesi izlediğimiz.
Filmin sonunda Christèle’in verdiği haklı öfkeye, Marianne’in tahminen de hiç geçmeyecek suçluluk hissine şahit olurken şu soruları sormadan bırakmıyor sinema: Gerçekleri göstermek ismine gerçeklikten kopmanın sonları nelerdir ve ne kadarı kabul edilebilir? Gerçek bir habercilik için müsaade almadan bir oburunun dünyasına girmek nereye kadar legal kabul edilmelidir? ‘’Samimi’’ bağlantıları başlatan samimiyetin ölçütü nedir?
“Ayrı Dünyalar”, toplumsal garantisi olmadan çalışmak zorunda kalan çalışanların, bürokrasinin kalın duvarlarına çarpıp asla öteye geçemeyenlerin, hiyerarşiyi kanının son damlasına kadar savunanların tüm gerçekliği ile anlatıldığı sert bir sinema olarak akıllarda kalacak kuşkusuz…