Özge Arslan
Öğrencisi olduğum arkeoloji kısmına, feminist ve queer bakış açısıyla arkeolojiyi harmanlayarak devam etme isteğim, benimle tıpkı yolda olup bu bahisler üzerine yazan çizenlerin varlığı ile daha bir güçleniyor. Bu, söyleyecek kelamları olanlara yeni alanlar açılması noktasında pek değerli ve cesaretlendirici.
Mesleğe başladığımız andan itibaren tüm insanlığın mirası olan yapıtları ortaya çıkarmak ve bunları yansız bir halde yorumlayarak yazıya geçirme sorumluluğu omuzlarımıza yükleniyor. Kazılarla ortaya çıkan buluntular üzerinden yapılan değerlendirmelerle tarihe yeni bakış açıları ve farklı açılımlar sunma sorumluluğu, arkeoloji bilimi yapanların ön yargısız olmasını kaide koşuyor. Alışılmış içine doğduğumuz, içinde büyüdüğümüz ve bizi biz yapan her şeyin oluşmasında hissesi olan aileden, okuldan, toplumdan büsbütün soyutlanarak bunu düşünüyor/yorumluyor olmak epey güç.
2010 yılında Matt Lipps tarafından “Bulunan: Queer Arkeoloji; Queer Soyutlama” standında sanatseverlerle paylaşılan “İsimsiz (Erkekler)” yapıtı. Bu yapıtta, yıllar boyunca gay kültürünü tanımlarken erkek vücutlarının temelde çıplak ve beyaz ciltli sergilenmesi eleştirilmiştir. Geoffrey Chadsey’in büyük ölçekli suluboyasında ise gay kültürünün artık değiştiğini vurgularcasına erkekler erotizmi kesintiye uğramış, fizikî olarak parçalanmış, ırksal ve cinsel melezlenmiş olarak yansıtılmıştır.
KİM OLDUĞUMUZ ÇOK ÖNEMLİ
Ortaya çıkarılan buluntunun tek başına bize kâfi datayı sağlamadığı durumlarda arkeoloğun yorumu devreye girer. Doğal buluntuyu periyodunun şartları içinde toplumsal cinsiyet normlarıyla kıymetlendirmek de değerli. Şimdinin toplumsal cinsiyet normları, tarihin her periyodunda geçerliliğini koruyan bir fonksiyona sahip değil. İşte bu noktada bilginin yansız bir formda aktarılması için kim olduğumuz çok kıymetli bir yerde duruyor. Eril bakış açısının hâkimiyetinde oluşturulmuş dünya sisteminde bunun dışına çıkarak düşünmek bu hususlarla meşgul olan insanların bile her halükarda başarabildiği bir şey değil. Ancak bu mevzuyu her vakit aklımızın bir köşesinde tutarak, ayrımcı bir bakış açısından uzak olarak buluntuları yorumlamak ve bunun kıymetinin farkında olmak, bu farkındalığı kazanmak/kazandırmak gerekiyor.
İşte buradan hareketle öğrencisi olduğum arkeoloji kısmında, öğrencilere bir ölçek uyguladık. Çabucak belirteyim, uyguladığımız bu ölçek, daha evvel akademik olarak güvenilirlik testi yapılmış ve cinsel fonksiyon bozuklukları, cinsel kimlik ve yönelim konusunda çalışan tecrübeli psikiyatri uzmanları tarafından hazırlanmıştır. Arkeoloji öğrencilerinden; ölçekte, toplumda eşcinselliğe dair olumsuz tavır ve önyargılardan oluşturulmuş elli yedi cümleye büsbütün katılıyorum/katılıyorum/fikrim yok/katılmıyorum/tamamen katılmıyorum şıklarından kendileri için en uygun olanı seçmelerini istedik. Cümleler ortasından kendisine en yakın gelen şıkkı seçerek karşılık veren elli altı öğrencinin eşcinselliğe dair tavırlarını incelediğimizde şu sonuçlara ulaştık: Ölçeği cevaplayanların yirmi sekizinin bayan, yirmi beşinin erkek, ikisinin interseks ve bir kişinin öbür seçeneğini seçtiği görüldü.
ÖĞRENCİNİN UĞRAŞINA BIRAKILMAMALI
Ölçek genel olarak değerlendirildiğinde; iştirak sağlayan öğrencilerin homofobik tavırlardan uzak olduğu lakin bu bahse dair kâfi bilgi sahibi olmadıkları sonucuna varıldı. Ayrıyeten ölçeğin uygulanma basamağında bu hususun arkeoloji ile olan ilgisinin sorgulandığı ve yapılan açıklamaların öğrenciler tarafından yetersiz olarak algılandığı anlaşıldı. Bu sebeple yazımın girişinde de belirttiğim üzere bir arkeoloji öğrencisinin toplumsal cinsiyete hassas, homofobik tavırlardan uzak olmasının gerekliliğinin yanı sıra, bunları mesleğinde kullanabilme hünerine sahip olması da değerli. Bu noktada devreye eğitimin verildiği arkeoloji kısımları ve eğitimciler giriyor. Bu bahislere dair kazanılacak bilgi ve marifetler öğrencinin kendi uğraşına bırakılamayacağı üzere, bu uğraşın eksiklikler barındıracağı da belirgindir. Bu nedenle yerin altını üstüne yansıtan arkeoloji biliminin eğitim ayağından, arazi ayağına kadar her alanında toplumsal cinsiyete hassas bir eğitim içeriği üretmek, bunu uygulama ayağı ile pekiştirmek; buluntuların hakikat yorumlanması ve kayıtlara geçirilmesi noktasında büyük kıymet taşıyor.
Ayrıca bahsin bir öbür değerli tarafı ise bugün bu mecmuayı okuyan siz okurlarsınız. Bir bütünün birbirini etkileyen ve besleyen modüllerinden biri olarak sizlerin de toplumsal cinsiyet konusunda daha hassas olma sorumluluğunuzun yanı sıra bu mevzuyla ilgili arkeolojik yapıtların tarafsız yorumlarına erişim hakkınız da bulunmakta. Lakin haklarının ve sorumluluklarının şuurunda olan bir topluluk, birlikte, ayakları yere basan işler yapabilir. Daima birlikte talep edildiğinde fakat daha eşit, adil, ayrımcılık barındırmayan, toplumsal cinsiyete hassas bir arkeoloji bilimi mümkün…