Döviz kurunun son günlerde artış göstermesinin akabinde, Hazine ve Maliye Bakanlığı, Merkez Bankası, BDDK ve SPK’dan kritik atılımlar geldi.
Habertürk Muharriri Abdurrahman Yıldırım, alınan tedbirlere tek tek değinerek değerli ayrıntılar paylaştı.
Abdurrahman Yıldırım’ın yazısı şu formda;
Son günlerde döviz kuru ve Türkiye riskinin artışıyla kendini gösteren yüksek ekonomik tansiyona karşılık Ankara dün gece bir dizi makro ihtiyati tedbir aldı. Hazine, Merkez Bankası, BDDK, SPK’dan gece yarısı gerisi arkasına açıklamalar geldi. Evvel kısaca tedbirlerin üzerinden geçelim, sonra da yorumumuzu yapalım.
YABANCIYA TAHSİSLİ SWAP
BDDK’nın kararıyla yabancı yatırımcıya tahsisli swap imkanı sunulacak. Daha evvel yabancıların Türk Lirası’na erişimine getirilen sınırlama, belirli kurallara bağlı olarak esnetilecek. Karar Türkiye’yi sermaye akımını ve döviz girişini artırmayı hedefliyor.
Yabancı yatırımcıların devlet iç borçlanma senetlerindeki hissesi yüzde 26 seviyesine kadar çıkmışken, azalışla yüzde 1.8’e kadar indi. Pay senetlerindeki hissesi da yüzde 66 seviyesinden yüzde 34.77’ye geriledi.
Yabancıların net bazda kısa vadeli portföy yatırımlarından çıkışı 2018 yılının ikinci çeyreğinden bu yana devam ediyor ve toplamı da 40 milyar dolara vardı.
Yılın 5 aylık devrinde DİBS ve pay senetlerinden 4.2 milyar dolar, swap kanalından da 7.6 milyar dolar çıkış gerçekleşti. Cari açığın üç aylık gerçekleşmeye nazaran 18 milyar dolara vardığı bir devirde 11.7 milyar dolarda sıcak para çıkışı değerli bir meblağ.
TÜKETİCİ KREDİLERİNE SINIR
Kredi büyümesini yavaşlatmak için tüketici kredisine vade sınırı getirdi, 100 bin liranın üzerindeki ferdi kredilerin geri ödeme mühleti 12 aya indi. 50 bin liradan 100 bin liraya kadar olan krediler için ödeme müddeti 24 ay.
Kredi kartlarında ödenecek aylık minimum fiyat da artırdı. Limiti 25 bin lira ve altı olan kredi kartlarında en az ödeme meblağı aylık bakiyenin % 20’si olacak. Daha yüksek limitli kartlarında aylık ödeme fiyatının taban yüzde 40’ı ödenecek.
GELİRE ENDEKSLİ SENETLE PARA ÇEKİLECEK
Hazine’nin ihraç edeceği Gelire Endeksli Senetleri (GES) KİT’lerin gelirlerine endeksli olacak. Yalnızca gerçek şahıslara sunulacak GES için 15 Haziran’dan itibaren talep toplanacak.
50-100 milyar lira ortasında olacağı varsayım edilen gelire endeksli senetlerin getirisinin yüzde 25-30 ortasında tutulması bekleniyor. Mevcut mevduat faizlerinin üzerinde lakin devlet iç borçlanma senetleri piyasasından da uzaklaşmayan bir oran.
Buradaki emel ise TL sıkılaştırmasına gitmek ve 50-100 milyar lirayı piyasadan çekmek. Birebir vakitte çekilecek meblağ kadar paranın dövize gitmesi, kuru yükseltici baskı yapması da önlenecek.
ŞİRKETLERİ HALKA ASIL DA YABANCIYA ARZ ET
SPK halka arzlardan aldığı komisyonda indirimi gitti. Bu da iki koldan farklı başka yapıldı.
Yurt dışı borsalarda halka arz için başvuran şirketler SPK’ya ihraç fiyatı ödemeyecek.
Yurt içinde halka arz olacak şirketler ise yabancı yatırımcıdan kaynak sağlarlarsa, SPK’ye ödeyecekleri kayıt fiyatında yüzde 90’a varan indirim alacak. Halka arzlarda SPK fiyatın yüzde 0.2’si kadar kayda alma fiyatı alıyor.
Getirilen avantajla şirketlerin halka arzı, bilhassa de yurtdışına halka arzı teşvik ediliyor ve bu yolla yabancı kaynak girişi amaçlanıyor.
KREDİ ZARURÎ KARŞILIĞI ARTIRILDI
Ticari kredilere yüzde 10 oranında uygulanan zorunlu karşılık oranı yüzde 20’ye çıkarıldı. Kredilerin maliyeti artırılıyor. Önlemlerin makro ihtiyati sıkılaştırıcı olmasının ayaklarından biri.
Önlemler bunlarla hudutlu değil lakin kıymetlileri bunlar ve biz burada keselim. Gelelim işin tahlil ve yorum kısmına.
Hafta başında Cumhurbaşkanı faiz artırmayacaklarını bilakis düşüreceklerini açıkladı. Merkez Bankası’nın siyaset faizi de yüzde 14 seviyesinde. Bu orandan bankalara para veriyor. Cumhurbaşkanı’nın kelamını ettiği faiz bu.
Bankalar ayrıyeten mevduat topluyor. TL mevduat faizlerinin ortalaması 3 Haziran itibariyle yüzde 15.79. Tekrar tıpkı tarihte ticari kredi faizinin ortalaması yüzde 23.68.
Yurtiçine bankaların açtığı krediler 5 trilyon 838 milyar lirayı buldu. 5 aylık artış yüzde 25.4, son bir yıllık artış yüzde 57.9 oranında.
ARTAN DÖVİZ İHTİYACI
Yaşanan kredi artışının ve faizin yüzde 14’te tutulmasının sonucu dövize talep arttı. Bir yandan büyüme arttı, ithalat yükseldi ve döviz muhtaçlığı yükseldi.
Diğer yandan tasarruf sahipleri için negatif faizlerin büyüklüğü alternatif yatırım alanlarına yönelmeyi şiddetlendirdi. Döviz, altın, gayrimenkul, yat, araba alternatif alanlara dahil.
Bankalardan kredi alanlar bu sefer sıkı denetimlerin de bir sonucu olarak birinci etapta çabucak gidip döviz almadı. Ancak o kredilerle iş yaptıkları ve ödemede bulundukları ikinci, üçüncü şirket, şahıs ve kurumlar tahminen de döviz alıyor. Bunun takibi aslında imkansız ve anlamsız.
Ya da iş, üretim ve yatırım yaparken ithalat muhtaçlığı ortaya çıkıyor. Az bilenen bir gerçek ziraî üretimin bile yarı yarıya ithal girdi kullandığıdır. Domates üretmek için bile dövize muhtaçlık vardır.
Hatta çimento üretmek için daha fazla. Zira çimento üretiminde maliyetin yüzde 55’i güçten geliyor. Güçte dışa bağımlılık yüzde 75 oranında.
Sonuçta büyüme olacaksa ithalat, dış açık ve dövize gereksinim artacak.
KUR MUHAFAZALI MEVDUATTAN 6 AY
Nitekim güç fiyatlarındaki sert yükselmeyle 3 ayda cari açık 18 milyar dolara çıktı. Yılın geride kalan aylarında birebir seviyede açık devam ederse yıl sonunda 72 milyar dolara varılır.
Ancak bu türlü bir durum beklenmez. Çünkü açığı azaltma açısından en azından turizm gelirleri devreye girecek. Yıllık bazda 40 milyar dolar civarında bir açık ortaya çıkabilir.
Hem ithalat talebi ve açığın finansmanı hem de alternatif yatırım gereksiniminden ötürü döviz talebi arttı. Bu da kurları hızlandırıcı tesir yaptı.
20 Aralık’ta başlatılan kur muhafazalı mevduat ile durumu yaklaşık 6 ay yönetim ettik. Artık bunu terk etmedik lakin kurun artışını durdurmaya yetmiyor artık.
Dolayısıyla makro ihtiyati tedbirleri devreye alındı ve kur muhafazalı mevduatın artık durumu müdafaaya yetmediği tescillendi.
RESMEN ARTIRAMAYINCA FİİLEN
İşe fayda mı? Evet, kur muhafazalı mevduat üzere, makro ihtiyati tedbirler de iktisat idaresine aşikâr bir müddet kazandırır. Çünkü kur muhafazalı mevduat yürürlükte ve onun üzerine geldi.
Yapılan müdahale ve getirilen tedbirler iktisattaki büyümeyi sınırlayan ve düşüren içerikte. Bundan sonra büyüme sürat kesecek. Dolayısıyla büyüme aşağı geldikçe ithalat talebi emsal bir seyir izleyecek. Dövize talep de sürat kesecek.
Önlemler nakdî genişlemeyi, kredi genişlemesini kısıyor, kredi kullanımını zorlaştırıyor. Resmen yapılamayan faiz artırımı kısmen ve fiilen yapılıyor.
Yurtiçine döviz girişini de teşvik ediyor.
Bir mühlet de iktisatta yola bu türlü devam edilebilir.